Cmentarz wojenny nr 9 w Łysej Górze

Cmentarz wojenny nr 9 w Łysej Górze, gmina Nowy Żmigród, jest zabytkowym cmentarzem z I wojny światowej zaprojektowany przez Dušana Jurkoviča, w formie prostokąta otoczony drewnianym płotem. Cmentarz znajduje się w leśnym zagajniku, na łagodnym wzniesieniu w pobliżu drogi Nowy Żmigród – Dukla. Jego powierzchnia wynosi 625 m2.

Całość zaprojektowana została na planie wydłużonym o zaokrąglonych narożnikach z małym wybrzuszeniem od strony północnej (za pomnikiem). Teren cmentarza łagodnie opada w kierunku południowym, w kierunku drogi Nowy Żmigród – Dukla. Dziś wejście na teren cmentarza znajduje się od strony wschodniej w pobliżu pomnika. Pierwotne, główne wejście na cmentarz znajdowało się od strony południowej, "w dole" cmentarza. Dziś w tym miejscu znajduje się drewniana dwuskrzydłowa furtka ujęta w kamienne słupki (pełni obecnie funkcję ozdobną). Dzisiejsze wejście na cmentarz było wejściem pomocniczym (pierwotnie również było ujęte w kamienne słupki). Dziś cały teren cmentarza otoczony jest drewnianym płotem sztachetowym, który nie pokrywa pierwotnej powierzchni cmentarza (podczas odbudowy wprowadzono korekty).

Całość zaprojektowana jest według osi symetrii, która przebiega na linii: pierwotne wejście na cmentarz – pomnik. Po lewej i prawej stronie głównej alei znajdują się nagrobki w dwóch długich rzędach. Pola grobowe zwieńczają drewniane, rzeźbione krzyże z rozszerzającymi się ramionami przykryte blaszanymi daszkami przymocowanymi do ramion krzyża ozdobnymi bolcami.

Na końcu alejki (wchodząc dzisiejszym wejściem – na lewo od wejścia) znajduje się okazały pomnik z kamienia ciosanego, który niewielkimi stopniami zwęża się ku górze, a zwieńczony jest żelaznym krzyżem maltańskim osadzonym na żelaznej kuli. Na ścianie frontowej znajduje się tablica z inskrypcją w języku niemieckim:

DES - BLEICHEN - SCHNITTERS - BLUTIGE - MAHD
SEI - KÜNFTIGER - ERNTEN - KEIMENDE - SAAT.
HÖRT - AUF - DER - STUNDE - ERNSTES - GEBOT:
SCHAFFET - EUCH - LEBEN - AUS - UNSEREM - TOD.

tłumaczenie

BLADYCH ŻNIWIARZY, KRWAWE ŻNIWO
BĄDŹ NASIENIEM PRZYSZŁYCH ZBIORÓW:
NASŁUCHUJCIE GODZINY STANOWCZEGO NAKAZU:
STWÓRZCIE ŻYCIE ZE ŚMIERCI NASZEJ.

Pochowano tutaj 34 żołnierzy różnej narodowości: 14 niemieckich, 10 austro-węgierskich oraz 10 rosyjskich, poległych w zasadzkach podczas wycofywania się Rosjan z kotła pod Grabiem i Krempną w maju 1915 r.

Cmentarz jeszcze w latach 90. znajdował się w stanie ruiny i wymagał przeprowadzenia generalnego remontu. W latach 1996–2000 wykonano prace remontowe polegające na odtworzeniu mogił ziemnych obramowanych kamieniem łamanym, odtworzeniu krzyży drewnianych, pobieżnym remoncie pomnika głównego i wykonaniu prowizorycznego ogrodzenia drewnianego z żerdzi iglastych.

W 2011 roku przystąpiono do generalnego remontu cmentarza. Sporządzona została dokumentacja techniczna, którą uzgodniono u Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krośnie, a następnie uzyskano pozwolenie na prowadzenie prac remontowych. W tymże roku także odtworzono bramę główną z kamienia wraz z furtą, dokonano impregnacji krzyży drewnianych oraz elementów metalowych podtrzymujących krzyże i uzupełniono krzyże na mogiłach żołnierzy rosyjskich o elementy drewniane (krzyże dwuramienne).

W 2012 roku odtworzono w całości oryginalne ogrodzenie drewniane (wg dokumentacji archiwalnych cmentarz wyróżniał nietypowy kształt pola grobowego, oddający kontury trumny) wraz z furtą boczną, a także wykonano metalowe tablice nagrobne wraz z podkładkami drewnianymi.

Ostatni etap prac obejmował remont pomnika głównego (przebudowę, konserwację, odnowienie krzyża), wyczyszczenie i pomalowanie krzyży drewnianych, remont i odbudowę mogił ziemnych obłożonych kamieniem oraz rekultywację terenu całego cmentarza.